Καταστροφική η λιτότητα για την Ευρώπη

Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ  Αλέξης Μητρόπουλος λέει ότι η τρόικα πρέπει να πληρώσει αποζημίωση για την καταστροφή που προξένησε στην Ελλάδα, σε συνέντευξή του στη «Real News» επαναδιατυπώνοντας μια άποψη ευρέως διαδεδομένη, ως προς το σκέλος των ευθυνών της τρόικας για την επιδείνωση της κατάστασης της ελληνικής οικονομίας από το 2010 μέχρι και σήμερα.

Η άποψη Μητρόπουλου έρχεται να προστεθεί σε εκείνους που επιμένουν ότι η συνταγή του Μνημονίου που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα ήταν εξαρχής λάθος, δεν είχε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας, αλλά ούτε και τα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας, και έτσι, αντί να βελτιωθούν τα πράγματα, η κρίση έγινε περισσότερο βαθιά και σύνθετη.

Παρά το γεγονός ότι πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων, ο λόγος χρέους/ ΑΕΠ συνεχίζει να επιδεινώνεται. Έτσι, αν ο σκοπός της λιτότητας ήταν να μειώσει τα επίπεδα του χρέους, οι επικριτές της έχουν δίκιο: η δημοσιονομική λιτότητα έχει αποτύχει. Αλλά ο στόχος της λιτότητας δεν ήταν μόνο η σταθεροποίηση χρέους, υποστηρίζει ο Daniel Gros, διευθυντής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής στις Βρυξέλλες.

Στην πραγματικότητα, η λιτότητα έχει λειτουργήσει με τον τρόπο που έχει διαφημιστεί σε ορισμένες περιπτώσεις. Το δημοσιονομικό έλλειμμα της Γερμανίας αυξήθηκε προσωρινά κατά περίπου 2,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης του 2009. Η επακόλουθη ταχεία μείωση του ελλείμματος δεν είχε σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη. Έτσι, είναι δυνατόν να μειωθούν τα ελλείμματα και να κρατηθεί ο λόγος χρέους/ΑΕΠ υπό έλεγχο -με την προϋπόθεση ότι η οικονομία δεν ξεκινά με μεγάλες ανισορροπίες και ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα λειτουργεί σωστά. Προφανώς, οι χώρες στην περιφέρεια της ευρωζώνης δεν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις.

Χώρες  οι κυβερνήσεις των οποίων έχουν χάσει είτε την πρόσβαση σε κανονική χρηματοδότηση της αγοράς (όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία), ή αντιμετωπίζουν πολύ υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου (όπως η Ιταλία και η Ισπανία το 2011-2012), απλά δεν έχουν επιλογή: θα πρέπει να μειώσουν τις δαπάνες τους ή να πάρουν  χρηματοδότηση από κάποιο επίσημο όργανο, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας. Αλλά η εξωτερική επίσημη χρηματοδότηση θα υπόκειται πάντα στους όρους των δανειστών -και οι δανειστές δεν έχουν κανέναν λόγο να χρηματοδοτούν συνεχείς δαπάνες σε επίπεδα που οδήγησαν στο παρελθόν μια χώρα σε μπελάδες.

Έτσι, στην περιφέρεια της ευρωζώνης η λιτότητα δεν είναι ένα θέμα εξομάλυνσης της ζήτησης, αλλά και διασφάλισης της φερεγγυότητας των κυβερνήσεων. Οι οικονομολόγοι αρέσκονται να επισημαίνουν ότι η φερεγγυότητα δεν έχει μεγάλη σχέση με το λόγο του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ σήμερα και έχει μεγάλη σχέση με το χρέος σε σχέση με τα αναμενόμενα φορολογικά έσοδα. Η φερεγγυότητα μιας κυβέρνησης εξαρτάται συνεπώς πολύ περισσότερο από τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης παρά από τον τρέχοντα λόγο χρέους/ΑΕΠ.

Μία μείωση του ελλείμματος σήμερα θα μπορούσε να οδηγήσει βραχυπρόθεσμα σε μείωση του ΑΕΠ που είναι μεγαλύτερο από τη μείωση του ελλείμματος (αν ο λεγόμενος πολλαπλασιαστής είναι μεγαλύτερος του ένα), το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει αύξηση του λόγου χρέους/ΑΕΠ. Αλλά σχεδόν όλα τα οικονομικά μοντέλα υποδηλώνουν ότι η μείωση των δαπανών σήμερα θα πρέπει να οδηγήσει σε αύξηση του ΑΕΠ μακροπρόθεσμα, διότι επιτρέπει την μείωση των φόρων (και κατά συνέπεια μειώνει τις οικονομικές στρεβλώσεις).

Η λιτότητα θα έπρεπε λοιπόν πάντα να είναι επωφελής για τη φερεγγυότητα σε μακροπρόθεσμη βάση, έστω και αν ο λόγος χρέους/ΑΕΠ επιδεινώνεται βραχυπρόθεσμα. Για το λόγο αυτό, η σημερινή αύξηση του λόγου χρέους/ΑΕΠ στη νότια Ευρώπη δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί ως απόδειξη ότι η λιτότητα δεν λειτουργεί.

Επιπλέον, η λιτότητα συνοδεύεται από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα πρέπει να αυξάνουν τη μακροπρόθεσμη δυνατότητα ανάπτυξης των χωρών, ενώ οι μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού συστήματος θα μειώσουν σημαντικά το δημοσιονομικό κόστος της γήρανσης του πληθυσμού. Τέτοιες μεταρρυθμίσεις υπόσχονται την ενίσχυση της φερεγγυότητας όλων των κυβερνήσεων που τις εγκρίνει, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων στην περιφέρεια της ευρωζώνης.

Ακόμα πιο σημαντικό, η λιτότητα ήταν πολύ επιτυχής στην αποκατάσταση του εξωτερικού ισοζυγίου στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Οι τρεχούμενοι λογαριασμοί σε όλες τις νότιες χώρες της ευρωζώνης βελτιώνονται ραγδαία και, με πιθανή εξαίρεση την Ελλάδα, σύντομα θα ταλαντεύεται σε πλεόνασμα. Αυτή η θεμελιώδης αλλαγή συνέβαλε στη μείωση των ασφαλίστρων κινδύνου κατά το τελευταίο έτος, παρά την πολιτική αναταραχή που συνεχίζεται σε πολλές χώρες (κυρίως την Ιταλία, την Πορτογαλία και Ελλάδα).

Ο εξωτερικός παράγοντας είναι ζωτικής σημασίας. Εάν το δημόσιο χρέος οφείλεται σε εγχώριους επενδυτές, θα μπορούν να εξυπηρετηθούν με τους φόρους που επιβάλλονται επί του ΑΕΠ. Αλλά το χρέος που οφείλεται σε ξένους μπορεί να εξυπηρετηθεί μόνο με τα αγαθά και τις υπηρεσίες που πωλούνται στο εξωτερικό – δηλαδή τις εξαγωγές. Έτσι, η βασική μεταβλητή για τις χώρες που είχαν μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών, και έτσι επιβαρύνονται σήμερα με υψηλά επίπεδα εξωτερικού χρέους, δεν είναι ο λόγος χρέους/ΑΕΠ, αλλά εξωτερικού χρέους/εξαγωγών (μαζί με τις αναπτυξιακές προοπτικές για τις εξαγωγές ).

Εδώ, οι εξελίξεις είναι ενθαρρυντικές. Κατά τη διάρκεια των ετών της αλματώδους ανάπτυξης, όταν χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία είχαν συνεχώς υψηλότερα εξωτερικά ελλείμματα, οι εξαγωγές τους δεν αναπτύχθηκαν γρήγορα, κι έτσι ο λόγος εξωτερικού χρέους/εξαγωγών επιδεινώθηκε σταθερά, φθάνοντας σε επίπεδα που συνήθως θεωρούνται ως ένα μήνυμα προειδοποίησης. Για παράδειγμα, για την Ισπανία και την Πορτογαλία, το άθροισμα των προηγούμενων ελλειμμάτων σε σχέση με τις ετήσιες εξαγωγές ανήλθε σε 300% και 400%, αντίστοιχα, το 2009, ενώ το 250% θεωρείται συνήθως ως το κατώτατο όριο από το οποίο μπορεί να προκύψουν προβλήματα εξωτερικής χρηματοδότησης.

Με τη λιτότητα, οι εισαγωγές έχουν συντριβεί παντού στην περιφέρεια, ενώ οι εξαγωγές – που βοηθήθηκαν από την πτώση του κόστους εργασίας – αυξάνονται (με εξαίρεση την Ελλάδα). Ως αποτέλεσμα, οι τρεχούμενοι λογαριασμοί αυτών των χωρών είναι τώρα σε πλεόνασμα και η εξωτερική φερεγγυότητα τους βελτιώνεται με ταχείς ρυθμούς.

Πράγματι, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Ισπανία θα πρέπει να καταγράφει αυξανόμενα πλεονάσματα τρεχουσών συναλλαγών κατά τα επόμενα πέντε χρόνια, καθώς οι εξαγωγές αυξάνονται σημαντικά, με αποτέλεσμα τη μείωση του λόγου εξωτερικού χρέους/εξαγωγών κατά το ήμισυ (σε περίπου 150% το 2018), ενώ το ποσοστό της Πορτογαλίας θα πρέπει να μειωθεί έως περίπου 250%. Ακόμα και η Ιταλία, της οποίας τα εξωτερικά ελλείμματα παραμένουν μικρά, θα καταγράψει σύντομα ένα πλεόνασμα του τρέχοντος λογαριασμού.

Η λιτότητα περιλαμβάνει πάντα ένα τεράστιο κοινωνικό κόστος. Αλλά είναι αναπόφευκτη όταν μια χώρα έχει ζήσει πέρα ​​από τις δυνατότητές της και έχει χάσει την εμπιστοσύνη των ξένων πιστωτών της. Τα εξωτερικά θεμέλια της περιφέρειας της ευρωζώνης βελτιώνονται πλέον γρήγορα. Με αυτή την έννοια, η λιτότητα έχει κάνει ακριβώς αυτό το οποίο  επρόκειτο να κάνει.