Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο και οι πιθανές συνέπειές τους.

Αμέσως μετά την κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα και την αναβάθμιση του καθεστώτος της Παλαιστίνης στον ΟΗΕ,  η Αίγυπτος βυθίστηκε σε μια τεράστια εσωτερική κρίση

Ο Μοχάμεντ Μόρσι, που εκλέχτηκε στις πρώτες προεδρικές εκλογές, μετά την πτώση του Χόσνι Μουμπάρακ, προώθησε ένα διάταγμα που ακύρωνε ουσιαστικά την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, τοποθετώντας  τις εκτελεστικές του εξουσίες πάνω από το ανώτατο δικαστήριο και με τις προτεινόμενες αλλαγές στο Σύνταγμα θέλει να θεσμοθετήσει την ισχύ και το ρόλο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Αμέσως μετά το διάταγμα, οι  πολιτικοί αντίπαλοι του Μόρσι ξεκίνησαν μαζικές διαδηλώσεις που εντείνουν την εσωτερική αστάθεια και αβεβαιότητα.

Οι εξελίξεις αυτές δεν θα είχαν ίσως διεθνή διάσταση, αν συνέβαιναν σε κάποια άλλη χώρα. Όμως η Αίγυπτος είναι αφενός η μεγαλύτερη αραβική χώρα και αφετέρου το παραδοσιακό κέντρο του αραβικού κόσμου. Εάν λοιπόν οι εσωτερικές αλλαγές στην Αίγυπτο συνοδευτούν και από αλλαγές στην εξωτερική της πολιτική, θα επηρεάσουν την περιφερειακή ισορροπία ισχύος για τις επόμενες δεκαετίες.

Ο Μόρσι και το Νασερικό Μοντέλο

Η Αραβική Άνοιξη αντιμετωπίστηκε καταρχήν θετικά  ως μεγάλο και κυρίως κοσμικό κίνημα με στόχο την εδραίωση μιας συνταγματικής δημοκρατίας. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι ενώ οι διαδηλωτές είχαν τη δύναμη να επιβάλουν ελεύθερες εκλογές, δεν ήταν καθόλου βέβαιο ότι αυτές θα τις κέρδιζαν οι υποστηρικτές του κοσμικού κράτους και της συνταγματικής δημοκρατίας. Και έτσι έγινε. Ο Μόρσι είναι μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και παρά τη φήμη του ως μετριοπαθούς, η συμμετοχή του στην Αδελφότητα δεν είναι ούτε περιστασιακή ούτε επιφανειακή. Πρόθεσή του φαίνεται πως είναι να ενισχύσει το ρόλο του Ισλάμ στην Αίγυπτο και τον έλεγχο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στους διάφορους τομείς του κράτους. Η ρητορική του και η ταχύτητα προώθησης του ισλαμισμού μπορεί να είναι λιγότερο ακραίες από άλλους, όμως η πρόθεσή του γίνεται όλο και πιο σαφής.

Η κίνησή του σε σχέση με το δικαστικό σώμα την σηματοδοτεί. Το μπλοκ των αντιπάλων της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, που έχουν κινητοποιηθεί στους δρόμους, περιλαμβάνει υποστηρικτές του κοσμικού κράτους, της συνταγματικής δημοκρατίας, κόπτες χριστιανούς, υποστηρικτές του προηγούμενου καθεστώτος Μουμπάρακ και άλλες ομάδες. Δεν περιλαμβάνει, ή τουλάχιστον δεν περιλαμβάνει προς το παρόν ορατά, τον αιγυπτιακό στρατό, ο οποίος αρνήθηκε μέχρι σήμερα να συνταχθεί με οποιαδήποτε  πλευρά. Ο στρατός στην Αίγυπτο αποτελεί ιστορικά την ισχυρότερη ομάδα που ελέγχει και μεγάλο μέρος της οικονομίας της χώρας. Ο Μόρσι για την ώρα δεν τον ελέγχει και έτσι είναι υποχρεωμένος να συναλλάσσεται μαζί του.

Το 1950, ο αιγυπτιακός στρατός, με επικεφαλής τον τότε νεαρό αξιωματικό Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ, ανέτρεψε την υποστηριζόμενη από τους Βρετανούς μοναρχία και ίδρυσε το σύγχρονο αιγυπτιακό κράτος, που ήταν κοσμικό, αυταρχικό και σοσιαλιστικό ευθυγραμμίζοντας την Αίγυπτο με τη Σοβιετική Ένωση, μέχρι τη δεκαετία του 1970.

Μετά τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1973, ο Πρόεδρος Ανουάρ Σαντάτ, ο οποίος αργότερα δολοφονήθηκε από ισλαμιστές, μετατόπισε την Αίγυπτο σε συμμαχία με τις Ηνωμένες Πολιτείες και υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ.

Η συνθήκη αυτή αποτελεί μέχρι σήμερα το θεμέλιο της περιφερειακής ισορροπίας δυνάμεων. Η απόφαση να τερματιστεί η εμπόλεμη κατάσταση με το Ισραήλ και ο ορισμός της περιοχής του Σινά ως αποστρατικοποιημένης ζώνης μεταξύ των δύο χωρών, εξάλειψε την απειλή του πολέμου μεταξύ των αραβικών εθνών και του Ισραήλ.

Η Αίγυπτος, ως η πιο ισχυρή αραβική χώρα, αντιπροσώπευε τη μεγαλύτερη απειλή για το Ισραήλ, σε περίπτωση αντιπαλότητας. Χωρίς την αντιπαράθεση με την Αίγυπτο, η απειλή για το Ισραήλ μειώνεται δραματικά, αφού η Ιορδανία, η Συρία και ο Λίβανος δεν αντιπροσωπεύουν σημαντικά και ισχυρά μεγέθη και δεν θα τολμούσαν έναν πόλεμο που θα απειλούσε την επιβίωση του Ισραήλ.

Η απόφαση της Αιγύπτου, επί Σαντάτ, να ευθυγραμμιστεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και να συνάψει ειρήνη με το Ισραήλ, επηρέασε ποικιλοτρόπως την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων. Η Συρία δεν μπορούσε πλέον να στηρίζεται στην Αίγυπτο και τελικά στράφηκε προς το Ιράν. Οι διάφορες αραβικές μοναρχίες απαλλάχτηκαν από την απειλή της πολιτικής και κατά καιρούς στρατιωτικής πίεσης από την Αίγυπτο και οι Σοβιετικοί έχασαν τις αιγυπτιακές βάσεις που ενίσχυαν τη θέση τους στη Μεσόγειο.

Το θεμελιώδες ζήτημα με την Αίγυπτο είναι αν η εκλογή του Μόρσι αντιπροσωπεύει και το τέλος του καθεστώτος που εγκαθιδρύθηκε από τον Νάσερ ή πρόκειται για πρόσκαιρο γεγονός, με την ισχύ να βρίσκεται ακόμα στα χέρια των στρατιωτικών.

Ο Μόρσι αλλάζοντας τον τρόπο που λειτουργεί η αιγυπτιακή δικαστική εξουσία, έκανε μια πρώτη κίνηση με σκοπό να επιβεβαιώσει και να αποδείξει τη δύναμή του.

Η εξέγερση που έχει προκληθεί ως αντίδραση, αν και σημαντική, δεν φαίνεται μέχρι στιγμής να έχει το βάρος που απαιτείται για να αναγκάσει τον Μόρσι να τροποποιήσει την τακτική του ή να απειλήσει την κυβέρνησή του. Ως εκ τούτου, πολλά εξαρτώνται από τη στάση του στρατού και από το ενδιαφέρον του να παρέμβει υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς, κάτι που προς το παρόν δεν έχει συμβεί.

Αποτελεί ειρωνεία ότι τα αιτήματα των φιλελεύθερων εξαρτώνται από την παρέμβαση του στρατού, ενώ είναι απίθανο ότι θα πάρουν αυτό που θέλουν από το στρατό, σε περίπτωση που παρέμβει. 

Το σίγουρο είναι ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι η κυρίαρχη δύναμη στην Αίγυπτο, ότι ο Μόρσι είναι ένα κανονικό μέλος της και η τακτική του παρόλο που είναι πιο ήπια από ό, τι θα ήθελαν τα πιο ριζοσπαστικά μέλη, παραμένει στην ίδια κατεύθυνση.

Με αυτά τα δεδομένα, η Αίγυπτος εισέρχεται σε μια νέα εποχή στο εσωτερικό της που θα επηρεάσει και την εξωτερική της πολιτική. Το πρώτο είναι το μέλλον της συνθήκης με το Ισραήλ. Το θέμα δεν είναι η συνθήκη αυτή καθεαυτή, αλλά η διατήρηση του Σινά ως αποστρατικοποιημένης ζώνης.

Σημειωτέον ότι, παρόλο που το Σινά έχει οριστεί ως αποστρατικοποιημένη ζώνη, στην πράξη, ο αιγυπτιακός στρατός, ιδίως μετά την αποπομπή Μουμπάρακ, είναι παρών και έχει την ευθύνη της περιοχής, με πιθανό αποτέλεσμα τη μόνιμη επαναστρατικοποίησή της από τους Αιγύπτιους. Σε αυτή την περίπτωση, για το Ισραήλ εγείρονται σημαντικά ζητήματα ασφάλειας.

Η πιθανότητα μιας νέας περιφερειακής σύγκλισης

Μια συνολικότερη ματιά στην περιοχή δείχνει ότι η Αίγυπτος δεν είναι η μόνη χώρα που ανησυχεί το Ισραήλ. Στη Συρία, για παράδειγμα, οι εξεγερμένοι στη μεγάλη τους πλειοψηφία είναι σουνίτες. Πολλοί από αυτούς είναι πιστοί ισλαμιστές. Αυτό ως γεγονός αποτελεί απειλή για το Ισραήλ, ιδιαίτερα αν αναβιώσει η σχέση μεταξύ Συρίας και Αιγύπτου. Υπάρχει μεταξύ τους μια ιδεολογική συγγένεια. Και ακριβώς όπως ο Νασερισμός είχε και μια ευαγγελική διάσταση και ήθελε να διαδώσει  την παναραβική ιδεολογία σε όλη την περιοχή, το ίδιο ισχύει και με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα στη Συρία είναι η πιο οργανωμένη και συνεκτική ομάδα της αντιπολίτευσης. Αφού ο Μόρσι θα εδραίωνε την εξουσία του στην Αίγυπτο, θα μπορούσε κάλλιστα να εμπλακεί σε εξωτερικές υποθέσεις ή να παρέχει συγκεκαλυμμένη έστω υποστήριξη σε ομοϊδεάτες του αντάρτες ή καθεστώτα. Το Ισραήλ το λαμβάνει αυτό σοβαρά υπόψη μαζί με την πιθανότητα αλλαγής της αιγυπτιακής πολιτικής στη Γάζα.

Η ανάδυση του Μόρσι ανοίγει πολλά ακόμα ζητήματα. Στην Τουρκία το ισλαμικών ριζών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν προωθεί επίσης προσεκτικά μια διαδικασία επαναφοράς του Ισλάμ σε ένα κράτος που ήταν κοσμικό, στρατιωτικό και αυταρχικό. Υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας, αλλά επίσης και πολλά κοινά. Και η Τουρκία και η Αίγυπτος επιχειρούν σήμερα να αναδιοργανωθούν σε σύγχρονες χώρες που αναγνωρίζουν και αποδέχονται τις ισλαμικές ρίζες τους. Μια τουρκοαιγυπτιακή σχέση θα μπορούσε  να διαμορφώσει μια περιφερειακή δύναμη που θα επηρέαζε συνολικά την Ανατολική Μεσόγειο.

Κάτι τέτοιο, φυσικά, θα επηρέαζε με τη σειρά του την αμερικανική στρατηγική, η οποία για την ώρα αποφεύγει την υπερβολική εμπλοκή στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι ακόμα σαφές μέχρι πού θα πήγαινε ο Μόρσι μια πιθανή ρήξη με τις Ηνωμένες Πολιτείες ή αν ο στρατός θα έθετε μια κόκκινη γραμμή σ` αυτό το θέμα. Η Αίγυπτος έχει μόλις αποφύγει την οικονομική καταστροφή, λαμβάνοντας ισχυρή οικονομική βοήθεια από τη Δύση.

Η απομάκρυνση από τις Ηνωμένες Πολιτείες εκτός ​​από τη στρατιωτική βοήθεια θα επηρέαζε αρνητικά και τις άλλες μορφές οικονομικής ενίσχυσης.

Το γεγονός είναι ότι όσο εξελίσσονται τα πράγματα στην Αίγυπτο, θα εξελίσσεται σταδιακά και η σχέση της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η σχέση των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία άλλαξε, χωρίς όμως να διαρραγεί, από τότε που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης ήλθε στην εξουσία και ακολουθεί μια πιο ανεξάρτητη πολιτική. Εάν κάτι παρόμοιο συμβεί με την Αίγυπτο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα βρεθούν σε πολύ διαφορετική και δύσκολη θέση στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς η στενή σχέση με το Ισραήλ θα τις αποξένωνε από έναν άξονα Τουρκίας-Αιγύπτου.

Πριν από το 1967, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαχειρίζονταν προσεκτικά και διακριτικά την προστασία του Ισραήλ, αφήνοντας την πρωτοκαθεδρία στη Γαλλία. Αν υποθέσουμε ότι η στροφή στην στρατηγική στάση της Αιγύπτου δεν συμβεί, τότε το Ισραήλ δεν θα αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορέσουν να διατηρήσουν μια ευέλικτη στάση ως προς το Ισραήλ, προκειμένου να κρατήσουν τις σχέσεις τους και με την Αίγυπτο και με την Τουρκία.

Από ισραηλινής πλευράς - πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το Ισραήλ είναι η κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή - μια μετατόπιση της Αιγύπτου θα συνεπαγόταν σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με σύνορα του, ενώ ταυτόχρονα θα έχει να  αντιμετωπίσει την αβεβαιότητα στη Συρία, στο Λίβανο και ενδεχομένως και στην Ιορδανία. Εκεί που στο παρελθόν είχε να αντιμετωπίσει εχθρικές δυνάμεις με σημαντικές στρατιωτικές δυνατότητες αλλά σταθερές, τώρα θα έχει να αντιμετωπίσει ασθενέστερες δυνάμεις αλλά λιγότερο προβλέψιμες, που μπορεί να υποστηρίζουν ή να ανέχονται επιθέσεις κατά του Ισραήλ από το έδαφός τους.

Θα πρόκειται για δραματική δοκιμασία της ικανότητας του Ισραήλ να αντιμετωπίζει συνεχείς χαμηλής έντασης απειλές από πολλαπλές κατευθύνσεις.

Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο τείνουν να μεταβάλλουν την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων, με συνέπεια και οι ΗΠΑ να εισέρχονται σε μια περίοδο απρόβλεπτη για την εξωτερική τους πολιτική, αλλά και ολόκληρη η περιοχή εισέρχεται σε φάση αβεβαιότητας και αστάθειας.

Τυχόν μετατόπιση της Αιγύπτου υπό τον Μόρσι, αφορά βεβαίως και τη χώρα μας. Όχι απλώς για λόγους γεωγραφικής γειτνίασης. Όσο και αν ακούγεται περίεργο, η Ελλάδα θα κληθεί να αντιμετωπίσει τα ίδια διλήμματα με τις ΗΠΑ, χωρίς φυσικά το αντίστοιχο γεωπολιτικό βάρος. Όμως σίγουρα, η ευέλικτη και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική που διατηρεί καλές σχέσεις με τους Άραβες προωθώντας και τη συνεργασία με το Ισραήλ, θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξυπηρετηθεί σε συνθήκες πόλωσης στη Μέση Ανατολή και πολύ περισσότερο αν πραγματοποιηθεί η προσέγγιση Αιγύπτου – Τουρκίας.

Δεν είναι σαφές μέχρι αυτή τη στιγμή ποιες θα είναι ακριβώς οι εξελίξεις. Μπορεί ο Μόρσι να μην είναι σε θέση να επιβάλει τη θέλησή του. Μπορεί να μην επιβιώσει πολιτικά. Υπάρχουν πολλά εμπόδια που πρέπει να υπερβεί για ελέγξει τη χώρα Ο αιγυπτιακός στρατός μπορεί να επέμβει άμεσα ή έμμεσα. Προς το παρόν, φαίνεται πως ο Μόρσι αντέχει στις αντιδράσεις και ο στρατός δεν έχει πάρει θέση υπέρ καμιάς πλευράς. Όποιες και αν είναι οι εξελίξεις στην Αίγυπτο, θα είναι καθοριστικές για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.